Tijdens dit eerste college maak je kennis met het brein. Je krijgt een eerste inzicht over de anatomie van ons brein, over de opbouw, de werking en waar het mis kan gaan.  Dit eerste college bestaat niet alleen uit theorie, maar bestaat ook uit een practicumgedeelte waarin je zelf mag snijden en onderzoeken in het brein.

Over de adolescent tussen biologie en context

Je zoon van 15 is slim en verstandig. Waarom doet hij dan soms van die ongelooflijk domme dingen? En waarom vindt hij zijn smartphone en onmiddellijke bevrediging belangrijker dan het plannen van zijn activiteiten? Waarom neemt hij soms onverantwoorde risico's? En hoe kan het dat tieners zich plots heel snel ontwikkelen en een eerdere achterstand omzetten in een voorsprong? Antwoord: de tiener is 'werk in uitvoering'. Dat hangt samen met de hersenrijping: die gaat door tot vér na het twintigste jaar. De steun, sturing en inspiratie die een tiener krijgt uit zijn omgeving, zijn essentieel voor die rijping. Ouders, onderwijsgevenden, sportcoaches: ze zorgen voor de kennis en ervaringen die een tiener nodig heeft om zich een optimale plek te verwerven in onze snel veranderende samenleving.

College over het tienerbrein en daarmee over biologie én context. 

Leren is geen geïsoleerde cognitieve gebeurtenis in de hersenen van de lerende; wij zijn echt veel meer dan ons brein! Het leerproces is te vergelijken met het bouwen van een huis. Voor de bouw van het ideale droomhuis is interactie tussen architect en aannemer essentieel. Leren komt ook tot stand door interactie. Enerzijds is er de lerende met zijn/haar persoonlijk leervermogen, zoals de genetica en de daarmee samenhangende persoonskenmerken. Anderzijds is er de context waarin en de condities waaronder een persoon probeert te leren. Bij context kun je denken aan de omgeving waarin het leren plaatsvindt: de school, de werkplek of het dagelijkse leven. Bij condities gaat het om zaken als voeding, stress en beweging. Dit zijn variabelen die rechtstreeks de biopsychologie van de lerende beïnvloeden.

Dick Swaab wordt ten onrechte vaak weggezet als de man die alle persoonlijke ontwikkeling toeschrijft aan de pre-natale-fase. Wat Swaab beweert is dat karakters en met name karaktereigenschappen die blijvend zijn (zoals sexuele voorkeur) worden gevormd in het brein tijdens de fase in de baarmoeder. 

Tijdens dit college onderbouwt Prof. dr. Dick Swaab zijn stelling en past hij die met name toe op de verschillen en overeenkomsten tussen meisjes en jongens.

Het geheugen is essentieel voor intelligentie, persoonlijkheid, waarneming, identiteit en tijdsbesef, stelt hoogleraar Douwe Draaisma. Toch is de waarde van de ‘opslagcapaciteit’ van ons brein door de eeuwen heen gedaald. Vroeger was een goed geheugen een teken van intellect, terwijl je tegenwoordig niet meer scoort met het onthouden van kennis (tv-quizzen daargelaten). Daar hebben we internet toch voor?! Wie nu verschil wil maken, doet dat met creativiteit, originaliteit en innovatie. Maar wees dan wel alert op cryptomnesie!

5 miljoen. Dat is het aantal banen dat tegen 2020 zal sneuvelen door de opkomst van robots. Een hallucinant cijfer, dat heftige emoties oproept en de prangende vraag doet rijzen: ‘Hoe eisen wij mensen onze plek op in die steeds digitaler wordende wereld?’ En wat betekent dit voor toekomstige generaties en het huidige onderwijs? 

In 'Authentieke intelligentie' durft Elke Geraerts luidop het quasi-existentiële thema aan te kaarten dat ons allen wakker houdt. Terwijl robotontwikkelaars flirten met de grens van het onmogelijke, buigt Geraerts zich gefascineerd over de vraag waarin de uniciteit van de mens dan wél schuilt. Over welke onvervangbare kwaliteiten beschikt het menselijk brein? Welke bijzondere kenmerken leveren ons een competitief voordeel op in vergelijking met onze digitale tegenhangers? 

Steeds meer zien we zorgwekkende cijfers verschijnen over de gevolgen van stress onder jongeren, soms vertaald in burn-outcijfers, depressiecijfers, zelfmoordcijfers, absenteïsmecijfers,... Cijfers die in Nederland en Vlaanderen trouwens weer aan het stijgen zijn.

Zijn jongeren extra kwetsbaar? En wat kunnen we doen om depressie onder jongeren te voorkomen? 

Altijd online en bereikbaar zijn, multitasken, negatieve stress en slaapgebrek: ons brein en zeker dat van jongeren staat meer dan ooit onder druk - met dramatische gevolgen voor onze creativiteit, gezondheid en concentratie.

Doordat ze hun brein onvoldoende kennen doen slimme mensen domme dingen, zo stelt Theo Compernolle. Theo is niet tegen nieuwe techniek, maar wel tegen de manier waarop we ermee omgaan. en dat geldt voor zowel docenten als leerlingen!

Psycholoog René Diekstra bevestigt vanuit de wetenschap wat van oudsher al bekend is: goede voorbeelden zijn essentieel voor de ontwikkeling van kinderen. Maar liefst 30 procent van de leerprestaties is toe te schrijven aan de doceerstijl, naast de invloed van de ‘basisuitrusting’ van leerlingen zelf (50 procent). Gandhi inspireerde de mensheid met een quote die zeker geldt voor leerkrachten: “We have to be the change we wish to see”.

Leren hoe het brein werkt is van grote waarde in het onderwijs, zodat de potentie in al die jonge koppies zo goed mogelijk tot wasdom komt. Maar welk verschil kan een docent eigenlijk maken? Wetenschapper en psycholoog Diekstra – emeritus-hoogleraar psychologie University College Roosevelt en vigerend lector Jeugd en Opvoeding en adviseur Jeugdbeleid in Den Haag – houdt het onderwijs een spiegel voor, want: de mens die we zelf zijn, heeft grote invloed op de mensen die we opleiden. Daarom zijn zelfbewustzijn, zelfcontrole, sociaal bewustzijn, relatievaardigheden en het vermogen om ethisch verantwoorde beslissingen te nemen de ‘skills for life’ die in het repertoire van elke leerkracht horen te zitten.

Vrije rol voor hoogleraar Paul Kirschner - verrassend verfrissend college. Ons brein houdt niet van verassingen, maar oefen je er maar een keer in.

Tipje van de sluier:

• de 10 hoofdzonden van didactiek
• hoe kan je als leerkracht leren ondersteunen?
• hoe leren geboren wordt

en veel meer...